Ano Ang Tigdas o Measles? Ano ang Sanhi? Causes
Ang tigdas ay nakakahawang sakit na dulot ng isang virus. Ang virus ay nabubuhay sa mucus o uhog ng ilong at lalamunan ng mga taong may impeksiyon na ito. Maaaring kumalat ito sa pamamagitan ng pagdikit ng katawan o balat, ubo at bahin. Ang mga nakakahawang patak-patak ng uhog ay nananatiling aktibo at nakakahawa sa loob ng dalawang oras. Nangangahulugan ito na ang virus ay maaaring mabuhay sa labas ng katawan - halimbawa, sa mga ibabaw ng mga kasangkapan, muwebles at hawakan ng pinto.
Ano Ang Mga Sintomas Ng Tigdas? Symptoms
Sa sandaling mahawaan ka ng virus, ang virus ay dumadami sa likod ng iyong lalamunan at sa mga baga. Pagkatapos ay maari itong kumalat sa buong katawan. Ang mga sumusunod ay ang pinaka-karaniwang sintomas ng tigdas:
- Mataas na temperatura, pananakit ng mata (pamumula ng mata) at sipon
- Maliit na puting tuldok na karaniwang bumuo sa loob ng bibig
- Tuyong ubo (dry cough)
- Walang gana sa pagkain, pagkahapo, at pananakit ng katawan
- Pagtatae o Diarrhea at / o pagsusuka
Paano nasusuri ang tigdas?
Ang iyong doktor ay karaniwang makaka-diagnose ng tigdas, mula sa kombinasyon ng iyong mga sintomas, lalo na ang katangi-tanging mga pantal at maliliit na spots sa loob ng iyong bibig. Gayunman, ang isang simpleng blood o saliva (laway) test ay pwedeng gawin upang kumpirmahin ang diagnosis.
Ano mga posibleng komplikasyon ng tigdas?
Seryoso ang sakit na tigdas, dahil pwedeng magka-komplikasyon. Isa sa bawat sampung bata na may tigdas ay magkakaroon ng impeksyon sa tenga/tainga, na puwedeng kumalat sa utak. Isa sa bawat 20 na bata ay magkaroon ng pulmonya. At isa sa bawat 500 na bata ay namamatay sa tigdas.
Ang kumplikasyon ay mas malala sa mga batang mahina ang immune system, tulad ng mga may lukemya o HIV, mga taong malnourished, mga batang may edad 5 taon pababa at matatanda. Maraming mga malnourished na bata sa mundo ang namamatay kapag nakakakuha sila ng tigdas, karaniwan sa pangalawang tigdas.
Higit pang mga karaniwang mga komplikasyon ay kinabibilangan ng:
-Pamumula ng mata
-Laringhitis (pamamaga ng voice box)
-Impeksyon sa tenga
-Impeksyon sa airways, tulad ng bronchitis at krup, na maaaring maging pangkaraniwan
-Hepatitis (impeksyon sa atay)
-Pneumonia (impeksyon sa baga)
-Subacute sclerosing panencephalitis (bihira lang ang nagkakasakit nito)
Paano maiwasan o iiwas sa tigdas?
Pinakamabisang panlaban sa tigdas ang bakuna. Ito ay kasama sa MMR vaccine (Measles, Mumps, Rubella) kung saan may panlaban ito sa measles. Kaya't kailangan pabakunan ang mga sanggol at bata sa health center sa edad na 9 buwan at 15 buwan. Pwede rin pabakunahan ang 6 months na bata.
Ano ang gamot, treatment o Lunas para sa Tigdas?
Walang tiyak na gamot na pumapatay sa virus na tigdas. Ang mga gamot ay tumutulong lamang sa pagpapaginhawa at pagbawas ng sintomas ng tigdas, hanggang mapalakas ang immune system ng katawan. Para sa karamihan ng mga kaso, kailangan lang ng sapat na pahinga at pagpapababa ng lagnat. Mahalaga rin ang hydration o pagkaroon ng tubig sa katawan. Nakakatulong ang paginom ng maraming tubig kasama ang Oral Rehydration Salts, na nabibili sa mga botika. Kapag maraming tubig ang nawala sa katawan ng pasyente, maaaring kailanganin ng IV o Intravenous rehydration. Sa mga pasyenteng nasisilawan sa maliwanag, maaaring ipagamit ang sunglasses at iwasan manuod ng TV at magbasa. Para naman mabawasan ang pangangati, ibabad ang bulak sa gatas at ipahid sa balat. Maaari ring gamitin ang gatas ng niyog upang maiwasan ang impeksiyon sa mga kalmot, dahil mayroong antibacterial at antifungal na bisa ang niyog. Karaniwang nawawala ang mga sintomas ng tigdas sa loob ng 7-10 araw.
Kailan ka Dapat Magpatingin Sa Doktor?
Dapat mong magpakunsulta sa doktor kapag makakuha ka ng mas masahol pa, o kung mayroon kang mga sintomas na ito:
- Pagka-antok
- Dehydration
- Hirap sa Paghinga
- Convulsion
Nakakahawa ba ang tigdas?
Oo - ito ay lubos na nakakahawa. Ito ay mapapasa sa ibang tao sa pamamagitan ng pag-ubo at pagbahin. Tumatagal ng 7 at 18 araw (pinaka-karaniwang 10-12 araw) bago bumuo ang mga sintomas matapos ng impeksyon. Ang mga bata na may tigdas ay hindi dapat ihalo sa iba at dapat hindi papasukin sa paaralan.
Kung ikaw o ang iyong anak ay nagkaroon ng kontak sa tao na may tigdas, dapat kang magpakunsulta sa iyong doktor sa lalong madaling panahon. Kinakailangan ang agarang pagbabakuna o pagprotekta gamit ang iniksyon ng antibody (immunoglobulin).
Ano ang mga Natural na Paggamot (Natural Remedies) Para Sa Tigdas?
Ang ilang mga remedyo sa bahay ay sinasabing kapaki-pakinabang sa paggamot ng tigdas. Isa sa pinaka-epektibo ay ang pagkain ng mga prutas na mayaman sa Vitamin C tulad ng dalanghita o orange. Kapag ang digestive system ng katawan ay nasira, ang pasyente ay nawawalan ng tubig sa katawan at ang kakulangan ng laway sa dila ang nagdudulot ng pagkauhaw sa tubig at kawalan ng gana sa pagkain. Ang mainam na lasa ng orange juice ang lunas dito. Pwede rin gamitin ang lemon o calamansi juice. Ginagawa rin itong pamatid-uhaw sa tigdas. Ihalo ang 15-25 ml ng calamansi juice sa tubig para sa hangaring ito.
Ang luyang dilaw o banglay (turmeric) ay may pakinabang din sa paggamot ng tigdas. Ang pulbos ng dilaw na luya, na may halong patak ng pulot pukyutan (honey) at katas ng ilang mapait na dahon ay dapat maibigay sa mga pasyente na may tigdas. Ang pulbos ng banglay o turmeric (eg McCormick) ay maaaring mabili sa mga supermarket tulad ng SM.
(Last reviewed: 31 March 2019)
References:
Centers for Disease Control and Prevention. (2018. February 5). Measles (Rubeola). Retrieved from: https://www.cdc.gov/measles/hcp/index.html
National Foundation for Infectious Diseases. (2012, January). Facts about measles for adults. Retrieved from: http://www.adultvaccination.org/vpd/measles/adultvaccination-facts-about-measles-for-adults.html
Department of Health, Philippines. (2019, Feberuary 13). DOH and other government agencies working together in response to measles outbreak. Retrieved from: https://www.doh.gov.ph/press-release/DOH-and-other-Government-Agencies-Working-together-in-Response-to-Measles-Outbreak
Next: Paano maprotektahan ang pamilya ko laban sa tigdas?
Bakit 18 days ang quarantine period sa tigdas?
Karagdagang impormasyon
Labing-limang taon na ang nakalilipas mula noong kamuntik nang mapuksa ng lubusan sa Pilipinas ang tigdas. Ngunit ang virus ay muling nagbalik at ngayon mas lumakas pa ito ng husto.
Simula nung Enero ng taong 2019, ang Pilipinas ay nagkaroon ng pinakamalubhang paglaganap ng tigdas sa buong mundo: higit sa 33,000 na kaso ng tigdas at 466 na kaso ng pagkamatay mula sa sakit ang naitala. Ito ay nakababahala dahil ang sakit na ito ay pwede sanang maagapan ng bakuna. Ang paglaganap ng sakit ay buhat sa kawalan ng tiwala ng mga Pinoy sa bakuna pati na ang pagbaba ng dami ng nagpapabakuna.
Upang hindi na tuluyan pang tumaas ang kaso ng paglaganap ng tigdas, ang goyerno ay nagsagawa ng pangkalahatang “measles vaccination campaign” sa buong bansa. May 5.5 milyong tao ang nabigyan ng bakuna ng mga health workers, karamihan halos sa mga ito ay mga kabataan. Ang gobyerno ay nagnanais na makapagbigay ng bakuna sa 15 milyon pang katao sa dulo ng Setyembre. Dahil sa bakuna ay bumababa ang insidente ng tigdas ngunit may 100 mga bagong kaso pa rin ang naitatala kada linggo.
Patunay nito ay ang 6 hanggang 10 bagong pasyenteng natatanggap ng mga ospital sa Maynila kada araw. Karamihan ay mga kabataan na na-dehydrate na ng husto. Sa karaniwang kaso ng tigdas, magmatyag sa mga sintomas na ito. Ang mga rashes ay nagsisimula sa mukha at sa noo, at bumababa patungo sa buong parte ng katawan. Kinakabitan rin ng mga nars ang mga batang pasyente ng suwero at isang malaking hamon sa kanila ang panatilihing naka-secure ang suwero lalo na’t hindi mapakali ang mga batang may mataas na lagnat.
Sa mga mayayamang bansa kung saan ang tigdas ay binibigyan ng agarang atensyong medikal, ang pagkamatay mula sa sakit na ito ay bihira lamang. Ngunit sa Pilipinas at iba pang mahihirap na parte ng mundo, ang tigdas ay posible pa ring makamatay. Daan-daang mga kabataan ang namamatay mula pa lamang nung Enero dito sa Pilipinas.
Ang pinakadelikadong komplikasyon ng tigdas ay isang klase ng pneumonia na kapag hindi naggamot agad gamit ang antibiotics ay nakamamatay.
Sa isang banda, may isang nakakalungkot na pangyayaring nagaganap kapag tinatanong ang mga ina kung nabakunahan ba ang kanilang anak laban sa tigdas. Sinasabi nilang nabakunahan ang anak kahit hindi pa naman dahil sa takot mapagsabihan ng doktor.
Ang tigdas ay isang lubhang nakakahawang sakit na dala ng virus na nagpapasalin-salin sa hangin. Maaari itong manatili sa isang kwarto, sa loob ng eroplano o bus sa loob ng mahabang oras kung ang isang taong may impeksyon ay umuubo o humahatsing. Ang mga opisyal ng kalusugan ay nagsasabi na upang ganap na mahinto ang paglaganap ng tigdas sa komunidad ay dapat 95% ng populasyon ay “immune” sa naturang sakit. Ang Pilipinas ay hindi kailanman nakaabot ng ganito kataas na porsyento ng “vaccination coverage rate”. Ang pinakamataas na naitala na “childhood immunization rate” ng bansa ay noong 2009 nang 89% ng mga bata ay sinasabing ganap na nabakunahan, ngunit ang porsyentong ito ay bumaba sa 66% na lamang noong nakaraang taon.
Bakit kaya napakababa ng dami ng nagpapabakuna?
Maraming dahilan ang nagpapaliwanag kung bakit ang dami ng nagpapabakuna sa Pilipinas ay hindi umaabot sa antas na inaasam ng mga opisyal ng kalusugan.
Ang bansa ay isang “lower-middle-income” na bansa na may higit sa 7,000 mga kapuluan at hindi maikakailang may limitadong budget para sa kalusugan. Dahil sa pagkakawatak-watak ng mga isla nito, mas pahirapan ang paghahatid ng mga bakuna sa mga taong nangangailangan. Ngunit may isa pang ibang dahilan sa pagkalat ng tigdas. Ang bansa ay naapektado ng husto ng isang napakalaking “vaccine scandal” dalawang taon na ang nakararaan na nagdulot sa mga tao ng pagkawala ng tiwala, at takot sa pagpapabakuna. Noong taong 2016, ang Pilipinas ay nagsagawa ng buong bansang pagsisikap na bakunahan ang mga bata laban sa dengue. Ang isang Frances na kompanya ng gamot, Sanofi, ang nanalo bilang prodyuser ng isa sanang gamot na pupuksa sa sakit na dengue. Subalit, matapos mabakunahan ang halos umabot sa isang milyon na kabataan ng bagong bakuna sa dengue na tinatawag na “Dengvaxia”, ang kampanya ay bigla na lamang sinuspende. Naging lingid sa kaalaman ng mga tao na ang naturang bakuna ay mas pinapadaling dapuan ang mga bata ng mas delikado o nakamamatay na klase ng dengue. Dahil sa mga nangyari, ipinawalang-bisa ng gobyerno ang lisensya ng bakuna, naghain rin ng mga kriminal na reklamo laban sa mga opisyal na responsible sa kampanya at nagpasa rin ng kaso laban sa Sanofi dahil sa pagkamatay ng 10 kabataan.
Ang isa pang nagpapahirap sa sitwasyon ng bakuna sa bansa ay ang pamamaraan ng mga opisyales na ibsan ang paglaganap ng sakit. Ang plano ay mabakunahan ang nakararami o kaya’y ang pangkalahatan. Ang mga health workers ay susubukang maabot ang lahat na hindi pa nababakunahan, partikular na ang mga bata, at bakunahan ulit ang mga taong nakatira sa mga lugar kung saan matataas ang kaso ng sakit. Ngunit dahil napakaraming isla at kapuluan ay mahihirapan talaga ang mga health workers na gawin itong posible. At naroon pa ang isyu ng takot at pagkawala ng tiwala sa sistemang pangkalusugan. Sa ilang komunidad, ang mga tao ay hindi lamang umaayaw na magpabakuna, pinapalayas pa nila ang mga nagbabakuna palabas sa kanilang komunidad.
Ngunit sa huli, ang pinakamalagim na karanasan tungkol sa paglaganap ng tigdas marahil ay tapos na. Ang dami ng kaso ng tigdas ay bumababa bawat linggo. Noong Pebrero at March nitong 2019, ang bansa ay nagtala ng higit sa 3,000 bagong kaso bawat linggo. Ngayon ay bumaba na ito sa mga 100 na lamang, na isa pa ring epidemya ayon sa health department ngunit mas mabuti na lamang kaysa sa sitwasyon noong Pebrero. Kaya naman, mukhang gumagana nga ang mass vaccination campaign.
Kapag natapos na ang outbreak na ito, ang susunod na isang malaking hamon ay ang pagpapabalik ng tiwala ng publiko sa sistema ng pangkalusugan. At baka meron ngang dalang magandang epekto ang ngayo’y problema sa tigdas. Marami nga ang mga batang nagkasakit at marami rin ang mga namatay, ngunit ang krisis na ito ay siya ring nagpabalik ng loob ng mga Pilipino sa sistema ng pangkalusugan halimbawa ay ang pagsusumite nila o ng kanilang mga mahal sa buhay sa bakuna para sa tigdas kahit meron silang pagdadalawang-isip. Sana nga ay isa na ito sa mga unang positibong karanasan na kanilang pagyayamanin. At ito sana ay maging susi upang buuing muli ang tiwala sa sistemang pangkalusugan.
Hindi pa man ganap, mararamdamang ang tiwala ay nagsisimula nang mabuong muli. Sa loob ng 3 buwan, ang mga health workers ng Pilipinas ay nakapagbakuna na ng 5.5 milyong katao laban sa tigdas. Ang gobyerno ay layuning makapagbakuna pa ng susumahin 20 milyon – 1/5 ng popuulasyon – sa dulo ng Setyembre 2019.