Mga katotohanan tungkol sa garapata
- Ang mga garapata ay inuuri batay sa siyensya bilang Arachnida (isang uri ng mga hayop kung saan kabilang ang mga gagamba).
- Sinasabi sa rekord ng fossil na nagsimula ang pag-iral ng mga garapata 90 milyong taon na ang nakakalipas.
- Karamihan sa mga kagat ng garapata ay hindi nagdadala ng mapanganib na mga mikrobyo.
- May iba’t ibang uri ng mga sakit na taglay ang garapata.
- May napakaraming bilang ng mga sintomas na kadalasang nabubuo ng mga ilang araw hanggang ilang linggo matapos makagat ng garapata. Nakabatay ang mga sintomas sa partikular na mikrobyong naipasa. Sa lahat ng kagat ng garapata, ang mga lokal na panlinis at antibiotic cream ay maaaring ilagay.
- May mga ligtas at mabibisang paraan sa pagtatanggal ng lahat ng uri ng garapata.
Ano ang mga garapata at anong itsura nito?
Ang mga garapata ay maliliit na arachnid. Kinakailangan ng mga garapata na sumipsip ng dugo upang makumpleto ang masalimuot nilang life cycle. Ang mga garapata ay inuuri batay sa siyensya bilang Arachnida (isang uri ng mga hayop kung saan kabilang ang mga gagamba). Sinasabi sa rekord ng fossil na nagsimula ang pag-iral ng mga garapata 90 milyong taon na ang nakakalipas. May mahigit sa 800 uri ng mga garapata sa buong mundo, ngunit tanging ang dalawang pamilya ng mga garapata lamang, Ixodidae (matitigas na garapata) at Argasidae (malalambot na garapata), ang kilalang nagdadala ng mga sakit o karamdaman sa mga tao. Ang matitigas na garapata ay may scutum, o hard plate, sa kanilang likod samantalang wala nito ang malalambot na garapata.
May masalimuot na life cycle ang mga garapata at kabilang dito ang mga lisa, larva, kuyumad, at matatandang lalaki at babaeng garapata. Kailangan ng mga larva, kuyumad, at matatandang garapata na sumipsip ng dugo. Kadalasan, ang matatandang babaeng garapata (matigas na garapata) ang nagdudulot ng maraming kagat dahil kadalasang namamatay ang mga lalaking garapata pagkatapos nilang makipagtalik. Hindi tumatalon o lumilipad ang mga garapata.
Simpleng inilalapit at ikinakapit nila ang kanilang mga paa o gumagapang lang sila papunta sa kanilang host. Bagama’t may mga ninanais na host ang ilan sa mga larva, karamihan sa mga garapatang nasa yugto ng pagiging kuyumad o matatandang garapata ay kumakapit at sumisipsip ng dugo mula sa iba’t ibang uri ng mga hayop, ganundin sa mga tao. Maliban sa iilang uri ng mga garapatang larva, hindi gaanong mapili ang mga garapatang nasa yugto ng pagiging immature (mga larva, mga kuyumad) kung saan sila sisipsip ng dugo at kilalang kumakagat sa mga ahas, amphibian, ibon, at mammal. Napakaliliit ng mga larva (tinatayang nasa 1/32 ng isang pulgada na may anim na paa), habang ang mga kuyumad ay tinatayang nasa 1/16-1/8 ng isang pulgada na may walong paa at matatandang garapata na tinatayang nasa 3/16-1/4 ng isang pulagada na may walong paa. Isinalarawan ang masasalimuot na life cycle sa huling web citation sa ibaba, at ang lahat ng web citation ay may mga larawan ng iba’t ibang uri ng garapata. Bagama’t namamatay ang mga garapata sa kalaunan kapag hindi sila nakasipsip ng dugo, maraming uri ang kayang mabuhay ng isa taon o higit pa nang walang sinisipsip na dugo. Ang matitigas na garapata ay madalas na kumakapit at sumisipsip ng dugo ng ilang oras hanggang ilang araw. Kadalasang nagaganap ang pagpapasa ng sakit kapag malapit na silang matapos sumipsip, kapag mabubusog na sa dugo ang mga garapata. Maaaring umabot ng ilang oras bago makapagpasa ang mga garapata ng mga pathogen. Kadalasang sumisipsip ng dugo ang malalambot na garapata nang kulang-kulang sa isang oras. Maaaring maganap ang pagpapasa ng sakit sa malalambot na garapata nang kulang-kulang sa isang minuto. Nakapagdudulot ng matinding kirot ang kagat ng ilan sa malalambot na garapatang ito. Ang mga garapata ay tagapagdala (vector) ng mga sakit para sa mga tao at hayop. Kaya rin nilang magpasa ng mga sakit sa iba’t ibang host, ang ilan ay nagdudulot pa ng pinsala sa ekonomiya tulad ng Texas fever (bovine babesiosis) sa mga baka na maaaring pumatay ng 90% ng mga bakang isang taong gulang. Nagsisilbing mga vector ang mga garapata kapag ang mga mikrobyo sa laway at mga likidong inilalabas ng bunganga nila ay napupunta sa balat at dugo ng kanilang host. Pinaniniwalaang naging tagapagdala ng mga sakit ang mga garapata noong kalagitnaan ng 1800s, at sa pag-unlad ng mga pamamaraan ng pagsusuri (mga microscope, culture technique, tissue staining), ipinakita ng higit pang impormasyon ang napakaraming tipo ng sakit na maaaring maipasa ng mga garapata.
Maraming karaniwang katawagan para sa iba’t ibang garapata (halimbawa, garapata ng aso, garapata ng usa, at African tick), at makikita rin ang mga pangalang ito sa siyentipikong literatura. Karamihan ng mga common name ay kumakatawan sa isang genus ng mga garapata. Gayunpaman, ang common name na “pula” ay maaaring ginagamit ng mga tao upang tukuyin ang halos lahat ng mga garapatang sumisipsip ng dugo.
Ano ang mga sintomas at senyales ng kagat ng garapata?
Sa kasamaang palad, para sa layunin ng pagtukoy, ang kagat ng garapata ay kadalasang hindi masakit at nananatiling hindi masakit kahit pa matapos sipsipin ng garapata ang dugo at malaglag ito mula sa balat. Kinalaunan, maaaring mangati, humapdi, mamula, at minsan, matinding sakit sa bahaging kinagat (para sa ilang mga kagat ng malambot na garapata) sa ilang mga indibidwal. Maaaring maging sensitibo ang ilang tao o maging allergic sila sa mga kagat ng garapata (dahil sa mga laway nito) at magkaroon ng mga pantal, mahirapang huminga, magkaroon ng pamamaga, pagkamanhid, o paralysis. Gayunpaman, karamihan ng mga indibidwal na may kagat ng garapata ay hindi nagkakaroon ng mga sintomas, at maraming tao ang hindi nakakaalala na nakagat ng garapata.
Ang ilan sa mga kagyat na sintomas na bihirang mangyari habang o pagkatapos na pagkatapos ng pagkagat ng garapata ay lagnat, hirap na huminga, panghihina, pagsusuka, pamamaga, panghihina o paralysis, pananakit ng ulo, pagkalito, o pagbilis ng tibok ng puso. Ang mga indibidwal na mayroong mga sintomas na ito ay dapat na kumonsulta kaagad sa doktor.
Kamakailan, napag-alaman ng mga mananaliksik na ang kagat ng garapata (laluna ang laway ng lone star tick) ay dahilan ng pagkakaroon ng allergy ng libu-libong tao sa pulang karne (baka, baboy, venison at sa ilang pagkakataon, sa gatas). Nakakakain ang mga tao ng poultry (manok, pabo) nang walang allergic reaction. Kapag kumain sila ng pulang karne, nakakaranas sila ng pamamaga at hives. Ang iba ay maaaring magkaroon ng anaphylaxis. Pinaniniwalaan na ang reaksyon ay dahil sa isang alpha-gal antigen sa tiyan ng garapata at/o laway na nagpapasigla ng immune response na nagreresulta sa isang allergic reaction kapag kumain ng pulang karne.
Paanong masasabi na isa itong kagat ng garapata?
Walang pagsusuring makakatukoy ng mga kagat ng garapata o mga klase ng garapata kapag bumitaw na ang garapata mula sa katawan ng host. Gayunpaman, kayang suriin ng mga doktor ang buong katawan, habang naghahanap ng mga nakakabit pang garapata, mga pantal, o mga senyales ng sakit na dulot ng garapata. Kapag nakakita ng garapata o napatunayang mayroong kagat ng garapata, kakayanin ng doktor na pumili ng mga naaangkop na karagdagang pagsusuri dahil malaki ang posibilidad na magpasa ng mga pathogen ang ibang garapata. Kagaya ng nabanggit, mayroong mga larawan ng garapata ang mga web citation sa ibaba na makakatulong sa pagtukoy sa mga garapata mula sa mga nangangagat na insekto tulad ng pulgas, mites, o bedbugs.
Ang pagtukoy sa genus at species ng garapata ay maaaring makatulong sa doktor na tukuyin kung ano pang mga pagsusuri ang kakailanganin. Halimbawa, sa pangkalahatan, ang mga pagsusuri sa dugo para sa mga sakit ay hindi nagpopositibo sa loob ng ilang linggo matapos ang pagkakakagat, bagama’t maaaring mayroon na itong mga sintomas. Makakatulong ang pag-alam sa kung anong tipo ng garapata ang kumagat upang pauntiin ang mga posibleng diyagnosis ng doktor, at pahihintulutan nito ang doktor na magbigay ng paunang lunas bago pa man magkaroon ng positibong diyagnosis.
Dapat magsagawa ng mga exam at pagsusuri kapag nagpakita ng mga sintomas ang isang indibidwal matapos makagat ng garapata. Walang sintomas ang karamihan ng mga kagat ng garapata. Kapag mayroong mga sintomas matapos makagat ng garapata, maitatakda ang mga pinakanaaangkop na pagsusuri sa tulong ng isang ispesyalista sa nakakahawang sakit.
Ano ang mga sintomas at senyales ng mga sakit na naipapasa ng mga garapata?
Maraming sintomas na karaniwang nagpapakita ilang araw hanggang ilang linggo matapos ang pagkagat ng garapata. Nagbabatay sa partikular na mikrobyo (pathogen) na naipasa ang mga sintomas na magpapakita. Halimbawa, ang erythema migrans (pantal na pana-panahon ay nagiging kamukha ng “bull’s eye”) ang madalas na unang senyales ng Lyme disease na naipasa sa pamamagitan ng kagat ng garapata. Kabilang sa iba pang sintomas ang panghihina, pagkahilo, lagnat, pagsusuka, pagbilis ng tibok ng puso, pamamantal, pananakit ng kasu-kasuan, pamamaga, pamamanhid, at pagkalito. Hindi lamang ang mga ito ang maaaring maging sintomas, sapagkat maaari ding magdebelop ang iba pang mga sintomas at senyales batay sa naipasang pathogen ng garapata. Maaaring makapagpasa ng mahigit sa isang sakit ang isang kagat ng garapata; halimbawa, ang ilang indibidwal ay maaaring magkaroon ng Lyme disease at babesiosis nang magkasabay.
Continue Reading: Ano pinaka-mabisang gamot sa Pulgas? Ano lunas?
Continue Reading: Ano ang Pulgas at paano ito maiwasan?
Continue Reading: Pwede pa rin ba magkaroon pulgas kahit walang aso?
Continue Reading: Ano mabisang gamot sa garapata? Paano ito maiwasan?
