Ano ang mga kuto sa ulo?
Ang kuto sa ulo, o Pediculus humanus capitis, ay isang parasitikong insekto na makikita sa ulo, mga kilay, at pilikmata ng mga tao. Sinisipsip ng kuto ang dugo ng tao nang ilang beses sa isang araw at naninirahan sa may malapit sa anit. Pinaniniwalaang hindi nagkakalat ng anumang sakit ang mga kuto sa ulo.
Sino ang nasa panganib na magkakuto?
Nakikita ang kuto sa ulo saanmang bahagi ng buong daigdig. Sa Estados Unidos, napakakaraniwan ng pagkakaroon ng kuto sa hanay ng mga batang nasa pre-school na pumupunta sa child care, elementarya, at pati na rin mga kapamilya at kasama sa bahay ng mga batang may kuto. Bagama’t walang mapagkakatiwalaang datos na nagpapakita kung gaano kadami ang taong nagkakakuto taun-taon, tinatayang 6 hanggang 12 milyon ang nahahawa at nagkakaroon ng kuto kada taon sa Estados Unidos sa hanay ng mga batang may edad 3 hanggang 11 taon. Sa Estados Unidos, pinakamaliit ang bilang ng mga kaso ng pagkakaroon ng kuto sa mga African-American kumpara sa ibang lahi, malamang dahil ang mga kuko ng mga kutong madalas na makita sa Estados Unidos ay mas madaling nakakakapit sa hugis at lapad ng mga hibla ng buhok ng ibang lahi.
Nakakagalaw ang mga kuto sa pamamagitan ng paggapang; hindi sila nakakatalon o nakakalipad. Naipapasa sila sa pamamagitan ng direktang pagdikit sa buhok ng taong may kuto. Sinumang mapapadikit ang ulo sa ulo ng taong may kuto ay lubhang nanganganib na magkaroon din nito. Ang pagkalat ng kuto sa pamamagitan ng pagdikit sa damit (tulad ng mga sumbrero, bandana, coat) o iba pang mga personal na gamit (tulad ng mga suklay, brush, o tuwalya) na ginamit ng taong may kuto ay hindi gaanong karaniwan. Walang kinalaman ang kalinisan ng katawan o kalinisan sa bahay o eskwelahan sa pagkakaroon ng kuto.
Ano ang hitsura ng kuto sa ulo?
Mayroong tatlong anyo ang kuto sa ulo: ang itlog (na tinatawag ring lisa), ang kuyumad, at ang kuto.
Itlog/Lisa: Ang mga lisa ay itlog ng kuto na iniaanak ng babaeng kuto sa may ugat ng hibla ng buhok na pinakamalapit sa anit. Mahigpit na nakakapit ang mga lisa sa hibla ng buhok at may hugis biluhaba at napakaliit (halos kasinlaki lamang ng buhol ng isang sinulid) at mahirap makita. Madalas na mukhang dilaw o puti ang mga lisa, bagama’t ang mga buhay na lisa ay nagmumukhang kasingkulay ng buhok ng taong may kuto. Ang mga lisa ay madalas na naipagkakamaling balakubak, mga langib, o mga maliliit na patak ng spray ng buhok. Madalas na tumatagal nang 8 hanggang 9 na araw bago mapisa ang mga lisa. Ang mga madalas mapisang lisa ay makikita malapit sa ugat ng buhok, na hindi lalagpas sa ¼ na pulgadang layo mula sa base ng hibla. Ang mga lisang nasa mahigit ¼ ng pulgada ang layo mula sa base ng hibla ng buhok ay malamang napisa na, hindi mapipisa, o mga itlog na walang laman. Mahirap itong malaman gamit ang mga mata.
Kuyumad: Ang kuyumad ay isang batang kuto na napipisa mula sa lisa. Ang kuyumad ay kamukha rin ng malaking kuto, ngunit mas maliit kaysa dito. Upang mabuhay, kailangang sumipsip ng dugo ng kuyumad. Nagiging ganap na kuto ang mga kuyumad makalipas ang 9-12 araw matapos silang mapisa mula sa lisa.
Kuto: Ang ganap at matandang kuto ay sinlaki ng linga, may anim na paa, at kayumanggi o kulay abo na may pagkaputi. Maaaring magmukhang mas maitim ang mga kuto sa mga taong may maitim na buhok. Upang mabuhay, kailangang sumipsip ng dugo ng mga kto. Kayang mabuhay ng matandang kuto nang humigit-kumulang 30 araw sa ulo ng tao ngunit mamamatay sa loob ng isa o dalawang araw kapag nalaglag ito mula sa tao.
Madalas na mas malaki ang mga babaeng kuto kaysa sa mga lalaki at kayang mangitlog ng nasa anim na lisa araw-araw.
Saan pinakamadalas na nakikita ang mga kuto sa ulo?
Ang mga kuto at lisa ay madalas na nakikita lamang sa anit ng tao, partikular sa paligid at likod ng mga tainga at malapit sa leeg at batok. Minsan, nakikita ang mga ito sa mga kilay o pilikmata, ngunit hindi ito karaniwang nangyayari. Mahigpit na kumakapit ang mga kuto sa hibla ng buhok gamit ang kanilang mga kuko na tila may kawit, na nasa dulo ng bawat isa sa kanilang mga paa. Mahigpit na nakasemento ang mga lisa sa buhok at mahirap tanggalin kahit pa napisa na ang mga kuyumad at naiwan na lamang ang mga itlog.
Ano ang mga senyales at sintomas ng pagkakaroon ng kuto?
- Pakiramdam na nakakakiliti na parang may gumagalaw sa buhok.
- Pangangati, dulot ng allergic na reaksyon sa mga kagat ng kuto.
- Iritabilidad at kahirapang makatulog; pinakaaktibo ang mga kuto sa dilim.
- Mga sugat sa ulo dahil sa pangangamot. Minsan, maaaring maimpeksyon ang mga sugat na ito dahil sa mga bacteria na nasa balat ng tao.
Paano nagkakuto ang aking anak?
Ang pagdikit ng ulo sa ulo ng may kuto ay ang pinakakaraniwang paraan upang mahawaan ng kuto. Karaniwan itong nangyayari tuwing naglalaro sa eskwelahan, sa bahay, at saanman (mga aktibidad na pang-isports, sa playground, kapag nakikitulog sa ibang bahay, kapag nagkakampuhan).
Bagama’t hindi karaniwan, maaaring maipasa ang mga kuto sa pamamagitan ng panghihiram o pagpapahiram ng mga damit at kagamitan. Nangyayari ito kapag gumagapang ang mga kuto, o napipisa ang mga lisang nakakabit sa nalalagas na buhok, at napupunta sa mga hinihiram na mga damit o kagamitan.
Kabilang sa mga halimbawa ang:
Pagpapahiram o panghihiram ng mga damit (mga sumbrero, bandana, coat, mga uniporme sa isports) o mga gamit (ribbon sa buhok, barrette, suklay, brush, tuwalya, mga stuffed animal) na kamakailang isinuot o ginamit ng taong may kuto;
O paghiga sa kama, sofa, unan, o karpet na kamakailang ginamit o napadikit sa taong may kuto.
Walang kinalaman ang mga aso, pusa, at iba pang alagang hayop sa pagpapakalat ng kuto.
Paano malalaman kung mayroon kang kuto?
Ang dayagnosis ng pagkakaroon ng kuto ay ginagawa sa pamamagitan ng paghahanap ng buhay na kuyumad o kuto sa anit o buhok ng isang tao. Dahil napakaliit ng mga ito, mabilis gumalaw, at umiiwas sa liwanag, maaaring mahirap mahanap ang mga kuyumad at kuto. Ang paggamit ng magnifying lens at suyod ay makakatulong sa paghahanap ng buhay na kuto. Kapag walang nakitang gumagapang na kuto, ang paghahanap ng mga lisa na nasa ¼ pulgada ang layo mula sa base ng hibla ng buhok ay nagsasabi na malaki ang posibilidad na mayroon kang kuto, ngunit hindi nito kinukumpirma na kailangang gamutin ang isang tao dahil sa impestasyon ng kuto. Ang mga lisang nakakabit sa mahigit ¼ pulgada ang layo mula sa anit ay karaniwang patay na o napisa na. Madalas na naipagkakamali ang mga lisa bilang balakubak, maliliit na patak ng spray sa buhok, at mga dumi. Kung walang nakitang buhay na kuyumad o kuto, at tanging mga lisa lamang na nasa mahigit ¼ pulgada ang layo mula sa anit ang nakita, malamang na dati pa ang naganap na impestasyon at hindi na aktibo at hindi na kailangang gamutin.
Kung hindi ka sigurado kung may kuto ang isang tao, kailangang isagawa ang dayagnosis ng isang health care provider, ng lokal na departamento sa kalusugan, o iba pang taong sinanay sa pagtutukoy ng buhay na kuto.
Nagkakalat ba ng sakit ang mga kuto?
Hindi dapat ituring bilang medikal o pampublikong panganib ang mga kuto. Pinaniniwalaang hindi nagkakalat ng anumang sakit ang mga ito. Maaaring maging sanhi ito ng pagkairita dahil ang kanilang presensya ay mangangahulugang pangangati at kahirapang makatulog. Minsan, maaaring humantong ang pangangati sa labis na pagkakamot, na maaaring magpalaki ng tsansang magkaroon ng segundaryong impeksyon ng balat.
Maaari bang maikalat ang kuto sa pamamagitan ng pagpapahiram o paghiram ng mga helmet sa isports o mga headphone?
Pinakakaraniwang naipapakalat ang mga kuto sa pamamagitan ng direktang pagdikit sa buhok ng taong may kuto. Maaari itong maikalat dahil sa pagdikit sa bagay na walang buhay at mga kagamitang personal, ngunit hindi ito karaniwang nangyayari. Ang mga paa ng kuto ay ispesyal na nakaangkop upang kumapit sa buhok ng tao. Mahihirapan itong kumapit nang mahigpit sa makinis o madulas na mga bagay tulad ng plastik, bakal, mga polished na synthetic na balat, at iba pang kahalintulad na materyales.
Maaari bang kumalat ang kuto sa pamamagitan ng mga piluka o hair piece?
Mamamatay ang mga kuto at kanilang mga itlog (mga lisa) kapag napahiwalay sa kanilang host na tao. Ang matandang kuto ay kaya lamang mabuhay nang isa o dalawang araw kapag wala sa ulo ng tao at walang masisipsip na dugo. Mabubuhay lamang ng ilang oras ang mga kuyumad (mga batang kuto) kapag hindi ito nakasipsip ng dugo mula sa tao. Sa pangkalahatan, namamatay ang mga lisa sa loob ng isang linggo kapag napahiwalay ito sa kanilang host na tao at hindi napisa sa temperaturang mas mababa sa lugar na malapit sa anit. Dahil sa mga ito, ang panganib na mahawa sa kuto sa piluka o iba pang hairpiece ay napakaliit, laluna kung hindi nasuot ang piluka o hairpiece sa loob ng huling 48 oras ng taong may mga buhay na kuto.
Maaari bang maikalat ang kuto sa pamamagitan ng paglalangoy?
Ipinapakita ng datos na kayang mabuhay ng mga kuto sa ilalim ng tubig sa loob ng ilang oras ngunit hindi malamang na maipakalat sa pamamagitan ng tubig sa swimming pool. Napag-alaman na mahigpit na kumakapit ang kuto sa buhok ng tao, at hindi bumibitiw kapag nailubog sa tubig. Hindi napapatay ng mga lebel ng chlorine sa tubig ng pool ang kuto. Maaaring maikalat ang kuto sa pamamagitan ng panghihiram o pagpapahiram ng tuwalya at iba pang gamit na napadikit sa buhok ng taong may kuto, bagama’t hindi rin karaniwan ang ganitong pagkalat. Dapat turuan ang mga bata na huwag manghiram o magpahiram ng mga tuwalya, brush ng buhok, at mga kaparehong bagay sa tabi ng pool o sa palitan ng damit.
Ang paglalangoy o pagbabanlaw sa buhok sa loob ng 1-2 araw matapos ang paggamot ng taong may kuto ay maaaring maging dahilan upang hindi masyadong maging epektibo ang ilang gamot. Humingi ng payo mula sa iyong health care provider o departamento sa kalusugan kung mayroon kang mga tanong.
